नवरात्रोत्सव -
स्रीजीवनाची पूजा बांधून तिने केलेल्या उपकाराची कृतज्ञता व्यक्त करण्यासाठी व पुर्वी नऊ दिवस युद्ध करून देवीने महिषासुराचा वध केला आणि सर्व धरतीला त्याच्या अन्यायातून मुक्त केले,त्या आनंदाप्रित्यर्थ अश्विन शुद्ध ||१|| ते अश्विन शुद्ध ||१०|| असा दहा दिवस नवरात्र उत्सव संपन्न होतो.
सर्व धर्मात शक्ती उपासना केली जाते. इस्लाम धर्मात रोशनी = चिराग म्हणजेच ज्योतीची, पारशी लोकांत अग्यारीमधून अग्निकुंड सतत धगधगत असते व ख्रिश्चन धर्मात ग्रेट मदर,अर्थ मदर याआधी शक्तीला पूज्य मानतात, तर हिंदु धर्मात श्री महासरस्वती, श्री महालक्ष्मी व श्री महाकाली यांची पूजा केली जाते. एभि: स्तवैश्च मां नित्यं स्तोष्यते य: समाहित: | तस्याहं सकलां बाधां नाशयिष्याम्य संशयम् ||२|| 'जे भक्त एकाग्रचित्ताने माझी नित्य स्तुती करतील त्यांची सर्व बाधा व संकटे दूर करीन' असे देवीने वचन दिले आहे. म्हणून दुःख मुक्तीसाठी भवानी मातेची आराधना करण्याची प्रथा आहे.
शस्त्रावाचून सामर्थ्य नाही व सामर्थ्याशिवाय संरक्षण करता येत नाही.
अर्थात शस्त्र जर दैवी व्यक्तीच्या हातात असेल, तर त्याचा विधायक उपयोग होतो, हे देवीने आपल्या चरित्रातून सिद्ध करून दिले.
तिने इत्थं यदा यदा बाधा दानवोत्था भविष्यती | यदा तदो वतीर्याहं करीष्याम्यरिसंक्षयम् || (ज्या ज्या वेळी असुरांचे सामर्थ्य वाढून ते सज्जनांना त्रास देऊ लागतील, त्या त्या वेळी मी अवतार घेऊन असुरांचा नाश करीन.) हे वचन देऊन सज्जनांचे रक्षण व मानवधर्माची प्रतिष्ठापना हा देवीचा हातात शस्त्र घेण्याचा मुख्य उद्देश असल्याचे सिद्ध होते.
उमा, गौरी, पार्वती, जगदंबा, भवानी ही देवीची सौम्य तर दुर्गा, काली, चंडी, भैरवी,चामुंडा उग्र रूपे आहेत. ती द्विभुजा, चतुर्भुजा, षॾभुजा,अष्टभुजा, दशभुजा, अष्ट-दशभुजा तर अष्टोत्तरशत भुजा अशा अनेक रूपात असून तिच्या सर्व हातात शस्त्र आहेत.
ब्रह्मरूप असलेली देवी जगन्माता असून तिला यज्ञात हविर्भाग ग्रहण करण्याचा अधिकार आहे. तेज, ज्ञान व शौर्य तसेच अन्यायाचा प्रतिकार करणारी शक्ती असून मंत्रसमुदायात ती मातृका म्हणून निवास करते.ब्राम्ही, माहेश्वरी, कौमारी, वैष्णवी, वाराही, इंद्राणी, चामुंडा महालक्ष्मी या तिच्या अष्टशक्ती आहेत.
कोल्हापूरची अंबाबाई, आंबेजोगाईची जगदंबा व तुळजापूरची भवानी या चतुर्भुज असून तलवार, ढाल, त्रिशूळ, कुऱ्हाड, वज्र, चक्र,दंडु, शक्ती, कमंडलू डमरू, धनुष्य, गदा, पानपात्र व बाण अशी आयुधे आहेत.
सप्तशृंगीच्या देवीला अठरा हात असून मणीमाळ, कमळ, शंख,घंटा, तलवार,ढाल, त्रिशूळ, कुऱ्हाड, वज्र, चक्र दंडू,शक्ती, कमंडलू, डमरू, धनुष्य,गदा, पानपात्र व बाण अशी आयुधे आहेत.
बंगाल प्रांतात काळ्या पाषाणाची मुखातून लाल जीभ बाहेर आलेली, गळ्यात मुंडक्यांची माळ असलेली व राक्षसाच्या छातीवर त्रिशूळ धरून पाय रोवून उभी असलेली कालीमाता प्रसिद्ध आहे.
रामकृष्ण परमहंस यांना कालीमातेने दर्शन देऊन विश्वप्रसिद्ध केले. बंगाल प्रांतात दुर्गा पुजा उत्सव फार मोठ्या प्रमाणात संपन्न होतो.
चंद्रवंशातील राजांचे राज्य येथे होते. बळीच्या पाच मित्रांनी एकत्र येऊन बंग नावाच्या स्वतंत्र देशाची स्थापना केली व शक्ति उपासना म्हणून देवीची आराधना केली. या स्मृत्यर्थ दहा दिवस चालणारा दुर्गापूजा उत्सव संपन्न केला जातो.
दहा दिशांचे प्रतीक असलेले दहा हात धारण केलेल्या या देवीला ते महामाया असे म्हणून अल्पना या वैशिष्ट्यपूर्ण कलाकृतीने संपन्न असलेल्या रांगोळ्या काढून या उत्सवात अधिक रंग भरविला जातो.
माता, मातृभूमी व जगन्माता, जगदंबा ही भारतीय संस्कृतीची श्रीमंती असून व्यक्तिगत, कौटुंबिक, सामाजिक, व्यावहारिक ऐहिक व पारलौकिक अशा सर्व पातळीवर देवी आराधना करण्याची पद्धत आहे.
गरबा,रासदांडिया, भोंडला, लळीत, कीर्तन, भजन, पुजन,गोंधळ व महाआरत्यांच्या कार्यक्रमाने मंगलमय वातावरण निर्माण करणारे नवरात्र म्हणजे शक्तीपूजेचा महोत्सव.
बंगाल प्रांतात तर महाराष्ट्रातील श्रीगणेशोत्सवासारखा दुर्गापुजा उत्सव संपन्न केला जातो. कोलकात्यात चौकाचौकात देवीच्या अनेक भुजांच्या सुंदर मूर्तींची नऊ दिवसांसाठी स्थापना करून उत्सवाची सांगता मिरवणूक व विसर्जनाने केली जाते.
गुजरात प्रांतात रंगीत घागरे घातलेल्या आणि गरबा नृत्यावर टिपऱ्या खेळणाऱ्या गुर्जर युवती गावागावात आनंदोत्सव साजरा करतात.
देवीला शुक्रवार, मंगळवार, अष्टमी,चतुर्दशी, नवमी हे दिवस अत्यंत प्रिय आहेत.
देवी भागवत, देवी पुराण व मार्कंडेय अशाप्रकारे दसऱ्याच्या दिवशी ईशान्य दिशेला जाऊन शमी वृक्षाची पूजा करून आपट्याची पाने सर्वांना प्रेमाने देऊन नवरात्रोत्सव संपन्न केला जातो.
टिप्पण्या
टिप्पणी पोस्ट करा