नामदार गोपाळ कृष्ण गोखले -
अखिल भारतीय काँग्रेसचे ना.गो.कृ.गोखले चिटणीस असताना काँग्रेसच्या चळवळीत मुसलमानांची संख्या कमी जाणवत होती.
नामदार गोखल्यांजवळ धार्मिक कडवेपणा व पूर्वग्रह यांचा लवलेशही नव्हता. म्हणून ते मुसलमान पुढार्‍यांच्याजवळ मोकळेपणाने बोलत असत.
त्यांच्या सर्वधर्मसमभाव या विचारसरणीमुळे मुसलमान आकर्षित झाले.
त्यांच्या सभांना मुसलमान सुशिक्षित तरुण मोठ्या संख्येने हजर असत.
अलिगढ येथे ना. गोखले भाषणासाठी गेले असता, त्यावेळी मुसलमान तरुणांनी अलिगढ स्टेशनवरच त्यांचे स्वागत केले.
त्यांना आणण्यासाठी जी घोडागाडी आली होती, त्या गाडीचे घोडे मुसलमान तरुणांनी काढले. गाडीत गोखल्यांना बसवले व स्वतः त्यांची गाडी ओढत-ओढत सभास्थानी आणली.
तरुणांनी 'गोखले जिंदाबाद' अशा घोषणा दिल्या.
गोखल्यांचे ह्रदय अशा सन्मानामुळे उचंबळून आले. ते म्हणाले तरुण मुसलमानांचा माझ्या व हिंदुस्थानविषयीचा जिव्हाळा विलक्षण आहे. त्यांचा उत्साह उचंबळून येत आहे, असे मला जाणवले.
हिंदुस्थानला आता थोड्याच दिवसात स्वराज्याचे अधिकार प्राप्त होतील, याबाबत माझ्या मनात शंका उरली नाही, असे मत त्यांनी भाषणात मांडले.
देशाच्या विकासाच्या दृष्टीने विचार केला. तो हिंदुस्थानात सर्व जाती-जमाती व धर्मांध घेऊन हिंदुस्थान हा एकसंघ झाला पाहिजे, हीच त्यांची मनोकामना होती.
त्यांच्या या विचारसरणीला आगाखान यांचा पाठिंबा होता.
त्यांनी गोखलेंना लिहिलेल्या पत्रात म्हटले की, प्रत्येक विचारी व साध्या हिंदी मुसलमानाने ज्या प्रकारची ध्येयधोरणे डोळ्यासमोर ठेवून काम करावे, तशाच स्वरूपाची ध्येय व धोरणे तुम्ही बाळगली आहेत आणि तोच तुमचा स्वधर्म आहे.
लखनौ मुक्कामी संयुक्त प्रांताचे सर्वात मोठे जमीनदार व महमूदाबादचे राजेसाहेब यांनी गोखले यांचा सत्कार केला.
मोठी मेजवानी त्यांच्या सन्मानार्थ दिली.
लखनौच्या गोखल्यांच्या सार्वजनिक सभेचे तेच अध्यक्ष होते.
लाहोर येथे मुस्लिम लिली या संस्थेने 'हिंदू-मुस्लिम समस्या' या विषयावर भाषण करण्यासाठी गोखले यांना निमंत्रित केले.
मुसलमान समाजाने केलेला गौरव हा त्यांच्या सन्मानातील सर्वात मोठा आणि महत्त्वाचा सन्मान होता.
आपल्या भाषणात ते म्हणाले की, हिंदू-मुस्लिम ही समस्या देशाच्या भवितव्याच्या दृष्टीने इतर प्रश्नांपेक्षा अधिक महत्त्वाची आहे.
ही समस्या समाधानकारकपणे सोडवायची असेल, तर समयसूचकता, धीर व सारासार विवेक या गुणांची गरज आहे.
निर्विकार, निरपेक्षवादी व पूर्वग्रह विरहित मनाने या प्रश्नांची आज मी चिकित्सा करणार आहे आणि या वृत्तीने तुम्ही माझे भाषण ऐकाल, अशी माझी आशा आहे.
हिंदू व मुसलमान या दोन्ही जमातींचे संबंध सलोख्याचे नाहीत, हे मला मान्य आहेत.
पण या दोन जमातीतील तणावाचा फायदा ब्रिटिशांनी घेतला व आपले राज्य स्थापन केले.
आज या दोन्ही जमाती देशात शांततेने नांदत आहेत.
पण दक्षिण आफ्रिकेत हिंदू व मुसलमान या दोघांवरही ब्रिटिश अत्याचार करीत आहेत.
हिंदुस्थानात या दोन्ही जमाती एकोप्याने व सलोख्याने नांदल्या पाहिजेत, ही आपणा सर्वांची जबाबदारी आहे.
बहुसंख्य हिंदूनी अल्पसंख्य मुसलमानांच्या मनातील भीती दूर केली पाहिजे, हे हिंदूंचे कर्तव्य आहे.
हिंदू-मुसलमानांनी या देशाची सेवा करण्याचे व्रत अंगिकारले पाहिजे.
हिंदुस्थान ही आम्हा दोन्ही जमातींची मातृभूमी आहे, ही गोष्ट मुसलमानांनी स्वीकारली पाहिजे.
म्हणजेच 'फोडा व झोडा' या ब्रिटिश नीतीला पायबंद बसेल.
भारत सेवक समाजसंस्थेची स्थापना गोखले यांनी केली. त्यावेळी आगाखान यांनी या संस्थेला देणगी दिली.
या संस्थेचे सदस्यत्व मिळावे, म्हणून बॅरिस्टरची नागो कल्याणकडे गेले.
पण गोखले यांनी त्यांना प्रथम या संस्थेची घटना व नियमावली वाचण्याचा सल्ला दिला हे सर्व वाचून बॅरिस्टरची ना त्यांच्याकडे गेले व त्यांनी आपली असमर्थता प्रकट केली पण आपणाला प्रति गोखले व्हायचे आहे अशा आशीर्वादाची गोखल्यांकडे मागणी केली.
हिंदू-मुस्लिम ऐक्याचा प्रश्न आजही सुटलेला नाही.
पण वरील विवेचनावरून गोखले यांनी मात्र या समस्यांवर तोडगा दिला.
आपल्या कार्यकालात हिंदू-मुस्लीम ऐक्य साध्य केले असा निष्कर्ष काढणे योग्य ठरेल.
टिप्पण्या
टिप्पणी पोस्ट करा